Bireylerin yaşadığı problemleri ortaya çıkaranın olay ya da durum değil, bunlara ilişkin algılarıyla ilgili de olabilmektedir. Bireylerin problem algıları çocukluktan bu yana getirilen birtakım şemalar ve bunlara eşlik eden olumsuz otomatik düşünceler tarafından belirlenmektedir. Kişilerin kendisi, dünyası ve geleceğinin olumsuz ve hatalı olarak algılanması birçok soruna yataklık etmektedir.

Problem çözme, iç ya da dış istekler ya da çağrılara uyum sağlamak amacıyla davranışsal tepkiler vermek gibi bilişler ve duyguların tek hedefe yöneltmek şeklinde ifade edilmektedir. Evlilikte problem çözme becerisi, eşlerin sorunlarıyla baş edebilme gücü ve bu sırada sergilemiş oldukları davranışlardır. Problem çözme, önceden kazanılan bilgilerin yeni ve bilinmeyen durumlar için uygulaması; problemi fark etmek, tanımlamak, geçici birtakım çözümler (varsayımlar) üretmek ve bu çözümlerin doğruluğunu sınamak gibi süreçlerin tamamı şeklinde tanımlanmaktadır.

Sorunları kişisel ve sosyal hayatı geliştirmeye ilişkin çabaların itici gücü olarak görmek ve önemli olanın herhangi bir problemin olmaması için çalışmak veya problemden kaçmak değil, aksine problemlerin üstesinden gelebilmektir. Bir başka değişle problem çözme; olan ile olması gerekenin algılanması ile ortaya çıkan engel ya da gerginliğin ortadan kaldırılması şeklinde ifade edilebilmektedir.

Çalışan kadının çalışmayan kadınlara göre, bebek bakımı ve evin idaresinde daha çok sorun yaşamakta oldukları ve bu sorunların da evlilik doyumunda düşüşe neden olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra çalışan kadının evlilik yaşantısında yaşadığı rol çatışmasının iş yaşamında da üretkenliğini ve refah düzeyini olumsuz yönde etkilediği anlaşılmaktadır. Diğer yandan, kadınların çalışmasının, ev işlerinin yanı sıra sorumluluklarından kurtulmasını sağladığından evlilik doyumlarının arttığı görülmektedir.

Yetkin problem çözme becerisine sahip olan bireylerin değişik sosyal koşullar karşısında esnek, uyumlu, stresle etkin mücadele edebilen, kişisel hedeflerine ulaşmak ve gereksinimlerini karşılayabilmeye yönelik uygun metotları geliştirebilme becerisine sahip kişiler olduğu belirtilmektedir. Bunun aksine yetkin problem çözme becerisine sahip olmayanların ise, sorunları ve çevreleriyle mücadele ederken etkili tepkiler geliştiremeyen kişiler oldukları belirtilmektedir.

Evliliğin, kimi zaman duygusal rahatsızlıklara, gerilim ve çatışmalara da yol açtığı bilinmektedir. İşte tam da bu noktada sorunlar, gerilim ve çatışmalara karşı uyum için eşlerin problem çözme becerilerinin devreye girmesi gerekmektedir.

1980’li yıllarda yürütülen araştırmalar yüksek stresler yaşamanın, hayatında önemli problemlerle karşılaşmakta olan herkesin olumsuz etkilenmediğini ve etkilenme oranlarının kişiden kişiye değişmekte olduğunu göstermektedir. Söz konusu değişimim en önemli nedeninin kişilerin sahip oldukları problem çözme becerileriyle ilgili olduğu düşünülmektedir.

Evlilikte algılanan problem çözebilme becerilerinin evlilik doyumunun yordayıcısı olduğunu, evlilikte karşılaşılan sorunların doğru problem çözüm stratejileriyle çözülmesinin ilişkiye yönelik yapıcı ve olumlu sonuçlara yol açacağı bilinmektedir. Bazı araştırmacılar çatışmanın eşler için gayet doğal bir olay olarak nitelemektedir. Evlilik ilişkilerinde çatışmalar, genellikle her evlilik ilişkisinde ortaya çıkabilen doğal ve kaçınılmaz bir olgu olarak ifade edilmektedir.

Problem çözme becerisinin, birey ve grubun yaşamakta olduğu çevreye etkili uyumuna yardım etmekte; bu sebeple bireylerin yaşamakta olduğu çevreye etkili uyum sağlamak için problem çözme becerilerine sahip olmak durumunda olabilmektedir. Karşılaşılan problemler için doğru yanıtlar ya da kesin çözümlerin olabileceğini; doğru stratejilerin kullanılmasıyla doğru çözümlere ulaşmanın mümkün olduğu belirtilmektedir. Ancak, birtakım problemlerin tek ve kesin çözümlerinin ve doğru cevabının olmadığını; böyle problemlerde çözümün, disiplinler arası bilgi ve farklı açılarıyla etraflıca düşünmeyi gerektirdiği bilinmektedir.

Uyum problemi yaşayan eşlerin arasında depresyonun, kadın ve erkek eşlerde, problem çözme becerilerinin zayıf olmasına ilişkin; bununla birlikte, problem çözme esnasında sergilenen olumsuz davranışların da evlilik doyumuyla alakadar olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca eşlerin problem çözme becerisinin zayıf olmasının, evlilik sürecinde beliren stresin bir kaynağı olduğu belirtilmektedir.

Eşler problemlerini çözerken önlerine bazı engeller çıkabilmektedir. Problem çözmenin önündeki bu engeller; sorunun çözümüne odaklanamama, kısır yargılamalar, alışkanlık transfer edilmesi, probleme kısır çözüm yöntemlerle yaklaşma, disiplinli çözüm çabalarından yoksunluk, dil becerilerinin zayıf olması, farklılıkları algılamakta kısırlık ve katılıkların şeklinde ifade edilebilmektedir.

Eşlerin evlilik ilişkilerinde problemlerin yoğunlaşmasına nispeten etkili problem çözme becerilerinin üretilmemesi durumunda evlilik ilişkisi bozulup, evlilik doyumu azalmakta ve boşanma durumu yaşanabilmektedir. Problem çözebilme becerisi; hayatın her aşamasında, her anında sorunlarla karşılaşılabileceği düşünüldüğünde bireylerin sağlıklı, uyumlu, sürdürülebilir ve kaliteli bir yaşamın devamı için önem arz etmektedir. Evlilik hayatında da problem çözme sağlıklı ve uyumlu bir birliktelik için zorunluluktur. Sürekli değişen hayat şartları değişen problem alanlarını da beraberinde getirmektedir. Bu durum problemi su yüzeyine çıkarmakta ve yeni bir uyum için çözümü dayamaktadır. Aslında problem bir tür yeni bir uyum şeklidir.

İnsan psikolojisinde temel belirleyici bilişsel süreçler olduğundan, insan psikolojisi incelenirken bilişsel ve kişiler arası süreçlerin birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Bundan hareketle evlilik ya da günlük hayatta karşılaşılan çatışmaların temelindeki temel etken bilişsel süreçlerdir. Bunun yanı sıra kişilerarası ilişkilerdeki esneklik, insanlara tahammül edebilme ve tolerans gösterebilme becerisinin yine bilişsel yapıyla birlikte daha fazla araştırmaya konu olmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

İnsanın düşünceler, duygular ve davranışlarının etkileşim süreci içinde olduğu bilinmektedir. Duygular da bir takım normal dışı davranışları etkilemektedir. Öfke duygusunun, benlik bütünlüğüne ciddi bir zarar vermeksizin, öteki duygulara nispeten daha kolay ifade edilmesi, karşı tarafın da kendi benliğinin korunması ve savunulmasına yönelmektedir. Bu nedenle öfke duygusu, kişiler arası ilişkilerde sorunlara, boşanmaya, iş yaşamında üretkenlik ve işlevselliğin bozulmasına, fizik ve ruh sağlığında önemli problemlere yol açabilmektedir. Bundan hareketle hatalı ve çarpık bilişsel düşüncelerin bireyin kendi ruhsal yapısını olumsuz etkilemekle kalmayıp davranışa döküldüğü zaman diğer insanları da savunmaya iterek olumsuz etkileyebildiği; aslında çatışmalara davetiye çıkardığı, evlilik hayatının yanı sıra kişilerarası ilişkileri, meslek hayatını ve üretkenliği olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle bireylerin sağlıklı ve uyumlu bir evlilik ve sosyal uyumu açısından problemlere yol açan düşünce, duygu ve davranışların dikkatle irdelenmesi ve problem çözme becerilerinin kazandırılması gerekmektedir.

Evlilikte yaşanan çatışma ya da problemlerin kaynağında çiftlerin iletişim ve problem çözme becerilerinin yetersiz olduğu görülmektedir.

KAYNAKÇA

Aslan, E. (2002). Yaratıcı problem çözme. E. Aslan, (Ed.), Örgütte kişisel gelişim (1. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

Christian, J.L., OLeary K. L. ve Vivian, D. (1994). Depressive symtomology in marital discordant women and men: The role of individiul and relationship variables. Journal Of Family Psychology. 8. 32-42.

Hepner, P., Withy, T.E., Dixson, W.E., Suzuki, L.A., Ahluvalia, M.K., O’Neil, J.M., Lucas, M.S., Lopez, S.J., Janowsky, K.M. ve Helms, J.E. (2004). Problem solving and human adjustment. The Counseling Psychologist. 32, 341-484.

Hepner, P. ve Krauskoph, K. (1987). An information proces singapprorachto personel problem solving. The Counselling Psychologist. 15. 34-7.

Kielcolt, K. J. (2003). Satisfaction with work and family life: noevidence of a cultural reversal. Journal of Marriageand Family. 65.23-35.

Maasenvanden B. ve H, Groot, W. (1994). Laborsupply and the welf are costs of marital conflict. Journal of Economic Psychology. 15.467-486.

Onur, B. (2000). Gelişim Psikolojisi. (5.Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com